هگمتانه- سرويس اجتماعي: هرچند ارائه برخي آموزش‌ها در مهدکودک‌ها و پيش‌دبستاني‌ها از سوي مسؤولان رد مي‌شود، اما اين‌طور به نظر مي‌رسد که درخواست والدين براي دريافت بعضي از اين آموزش‌ها همچنان وجود دارد و اين نشان از ناآگاهي آن‌ها از سنين مناسب براي ارائه آموزش‌هاي مختلف به فرزندان‌شان دارد.

آموختن مسائلي جديد، دنيايي تازه را پيش روي انسان مي‌گشايد و ذهن آموزش‌پذير کودکان والدين را به فکر ارائه آموزش‌هاي بيشتر از سنين کودکي به فرزندانشان مي‌اندازد اما کارشناسان اين امر را نمي‌پذيرند و آن را براي کودکان مضر مي‌دانند.

آموزش به کودکان همواره يکي از دغدغه‌هاي والدين به‌شمار مي‌رود؛ اين آموزش‌ها از موضوعات ساده و کاربردي مانند چگونگي سلام کردن، آداب معاشرت و ارتباط گرفتن تا آموزش زبان و موسيقي و... را در بر مي‌گيرد. اما نکته مورد اهميت در اين‌جاست که بسياري از والدين زمان مناسب ارائه اين آموزش‌ها را به کودک نمي‌دانند و گاهي مي‌بينيم در سنين سه يا چهار سالگي به‌طور جدي آموزش‌هايي مانند زبان انگليسي را شروع مي‌کنند. اين در شرايطي است که به گفته کارشناسان، آموزش در سال‌هاي پيش از دبستان بايد همراه با بازي و مختص مهارت‌آموزي باشد. تأکيد بسياري از والدين به آموزش موضوعاتي مانند زبان‌هاي دوم و سوم، منجر به اين شده است که برخي مهدکودک‌ها آموزش زبان دوم را يکي از گزينه‌هاي آموزشي خود معرفي کنند يا در مقطع پيش‌دبستاني، آموزش حروف الفبا مطرح شود.

هرچند ارائه چنين آموزش‌هايي در مهدکودک‌ها و پيش‌دبستاني‌ها از سوي مسؤولان رد مي‌شود، اما اين‌طور به نظر مي‌رسد که درخواست والدين براي دريافت چنين آموزش‌هايي همچنان وجود دارد و اين نشان از ناآگاهي آن‌ها از سنين مناسب براي ارائه آموزش‌هاي مختلف به فرزندان‌شان دارد.

* آموزش‌ها بايد در قالب قصه باشد

براي روشن‌تر شدن موضوع از صحبت‌هاي دکتر منصوره کريم‌زاده، روان‌شناس کودک و مدير گروه آموزشي رشته رشد و پرورش کودکان پيش از دبستان دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي بهره مي‌گيريم. او در گفت‌و‌گويي با انتقاد از نحوه آموزش در برخي مهدکودک‌ها و پيش‌دبستاني‌ها اظهار کرد: اهميت دوره‌هاي پيش از دبستان به صورتي است که اهدافي براي آن در نظر گرفته شده است اما برخي از مراکز در فضايي ناهماهنگ با اين اهداف به ارائه آموزش‌هاي زبان دوم و سوم و سوادآموزي مي‌پردازند. يکي از اهداف تعيين‌شده براي مهدکودک‌ها و پيش‌دبستاني‌ها، «سوادآموزي» است؛ به اين معنا که گنجينه و دايره لغات و فهم بچه‌ها زياد شود. البته اين آموزش‌ها هم نبايد از طريق خواندن و نوشتن باشد اما در حال حاضر عکس اين موضوع عمل مي‌شود. اين آموزش‌ها بايد در قالب قصه و داستان باشد تا با افزايش توانمندي‌هايي نظير تفکر، نقد کردن، ادامه دادن يک قصه و برداشت از داستان‌ها، سواد را در کودکان افزايش دهيم. نبايد کار معلم کلاس اول ابتدايي را انجام داد. معلم ابتدايي با تجربه‌اي که دارد و با استفاده از صداکشي و آشنايي با آواها، حروف و کلمات را آموزش مي‌دهد اما در دوره‌هاي پيش‌دبستاني اول و دوم بدون در نظر گرفتن اين موارد، چنين آموزش‌هايي داده مي‌شود.

* معايب ارائه آموزش‌هاي کلاس اول در دوره پيش از دبستان

او به معايب ارائه آموزش‌هاي کلاس اول در دوره پيش از دبستان اشاره کرد و افزود: زماني که کودک با آموزه‌هاي غلط وارد کلاس اول مي‌شود، ممکن است آموختن دروس و حتي حضور در کلاس برايش جذابيتي نداشته باشد؛ زيرا بسياري از آن‌ها را پيش از اين به‌صورت غيراصولي آموخته است و آموخته‌هاي قبلي مانند بناي کجي است که بايد در کلاس اول خراب و دوباره ساخته شود. کودک در اين ميان بسيار آسيب مي‌بيند.‌ هدف، اساس و پايه دوره‌هاي مهدکودک و پيش‌‌دبستاني، رشد خلاقيت، رشد مهارت‌هاي حرکتي، سوادآموزي، آشنايي با مفاهيم علوم و مفاهيم رياضي، هنر، بازي، رشد مهارت‌هاي ارتباطي و شناخت خود است که در مقاطع پيش از دبستان بايد به آن‌ها تأکيد شود. اما در بسياري از مواقع مي‌بينيم اين موارد در برنامه‌اي که برخي مهدکودک‌ها و مراکز پيش از دبستان ارائه مي‌دهند، خيلي کمرنگ ديده شده است. درواقع مهم‌ترين اهداف دوره پيش از دبستان شامل پرورش قابليت‌هاي جسماني و ذهني، هماهنگ‌سازي و رشد مهارت‌هاي حرکتي کودکان، کمک به رشد عاطفي کودکان، افزايش حس اعتماد به نفس، درک شرايط محيطي و تقويت درک زيبايي‌ها، فراهم ساختن زمينه علاقه و احساس شادي از مشارکت در فعاليت‌هاي گروهي، تقويت علاقه به ارزش‌هاي ديني، اخلاقي و هويت ملي، ايجاد رفتارهاي مطلوب فردي و اجتماعي در کودکان متناسب با سن آن‌هاست.

*‌ خانواده‌ها خواستار آموزش زبان دوم و سوم هستند

کريم‌زاده با اشاره به مهدکودک‌هاي دوزبانه يا سه‌زبانه گفت: در برخي مراکز اغلب روي دو يا سه زبان تأکيد مي‌کنند، يا آموزش زبان دوم را خيلي زود شروع مي‌کنند. در حال حاضر بحث آشنايي و يادگيري زبان دوم بحثي چالش‌برانگيز است. گاهي مي‌بينيم هنوز کودک به زبان مادري تسلط لازم را ندارد اما شروع به آموزش زبان دوم به او مي‌کنند. در شرايطي و در محيطي که زبان دوم، زبان آموزشي نيست، ارائه آن مي‌تواند بسيار آسيب‌زننده باشد. اگر در کشوري زندگي مي‌کنيد که زبان مادري کودک فارسي است اما بايد به مراکز پيش از دبستان انگليسي برود، آنجا مجبوريم کودک را به اين سمت هدايت کنيم که هر دو زبان را ياد بگيرد زيرا کاربردي است و هر دو زبان را با هم ياد مي‌گيرد. اما در فضايي مانند بسياري از مهدکودک‌ها که زبان آموزشي کودک فارسي است، در مدرسه هم با همين زبان آموزش خواهد ديد و در سن سه سالگي، آشنايي با زبان دوم برايش کاربردي ندارد، آن‌ها را ملزم به يادگيري زبان دوم و سوم مي‌کنيم؛ آن هم زبان‌هاي دشواري مانند فرانسوي و اسپانيايي که لزومي براي آموزش‌آن‌ها وجود ندارد. اين آموزش در حالي اتفاق مي‌افتد که هنوز در کودک آگاهي واجي، دستور زبان، نحو و ارکان و کاربرد کامل زبان مادري شکل نگرفته است و در اين شرايط زبان ديگري به کودک آموزش داده مي‌شود که اشتباه است. حداقل بايد تا چهار يا پنج سالگي به کودک فرصت دهيم تا تسلط نسبي به زبان مادري پيدا کند. اما مسيري که امروز برخي از اين مراکز طي مي‌کنند اين است که کودک را مجبور به يادگيري زبان ديگري مي‌کنند که زبان آموزشي و رايج کشور يا محيط آموزشي نيست و در خانواده و در محيط اجتماعي نيز کاربرد ندارد و تنها براي کودک دو يا سه ساله بار اضافي ايجاد مي‌کند. در اين زمينه برخي از مسؤولان مهدکودک‌ها و پيش‌دبستاني‌ها مي‌گويند به درخواست والدين، به کودکان دو زبان يا سه زبان آموزش مي‌دهيم. اين اشکال ماست که خانواده‌ها را خوب توجيه نکرده‌ايم.

* يکي از مشکلات، تبديل سوادآموزي به زبان‌آموزي است

اين روان‌شناس کودک در مورد سوادآموزي در دوره‌هاي پيش از دبستان تصريح کرد: يکي ديگر از مشکلات آموزشي در مهدکودک‌ها و پيش‌دبستاني‌ها تبديل سوادآموزي به زبان‌آموزي است. کودکان به‌طورکلي با تصويري از کلمات آشنا مي‌شوند. در برخي از مهدها مشاهده مي‌شود که کودکان حروف الفبا و رياضيات را ياد مي‌گيرند. با اين وجود، قرار است معلم در کلاس اول چه کاري انجام دهد؟ آيا ارائه اين آموزش‌ها، پيش از دبستان ضرورتي دارد و جزو اهداف دوره‌هاي پيش از دبستان است؟ در صورتي که اصلاً اين برنامه مناسب دوره پيش از دبستان نيست و بسيار جاي بحث دارد. در اين مورد هم برخي مسؤولان مهدکودک‌ها و پيش‌دبستاني‌ها مي‌گويند به درخواست والدين، آموزش مي‌دهيم. اين اشکال ماست که خانواده‌ها را خوب توجيه نکرده‌ايم که دوره‌هاي پيش از دبستان، براي رشد مهارت‌هاي ارتباطي، مهارت‌هاي فيزيکي، مهارت‌هاي حرکتي، رشد خلاقيت، کاربرد هنر، بازي و رشد گنجينه لغات است. محورهاي آموزش در دوره پيش دبستاني با توجه به هدف‌ها شامل رشد فردي، اجتماعي و عاطفي، دانش درباره خود، محيط اطراف و جهان، مهارت‌هاي زباني و زبان بصري، مهارت‌هاي عقلاني و تفكر خلاق، بهداشت و ايمني، مهارت‌هاي زندگي، ذوق هنري و زيبايي‌شناسي، رشد جسماني و دين و ارزش‌هاست.

* وجود مشکلات مهارت‌هاي ارتباطي در کودکان

عضو هيأت علمي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي درباره وجود مشکلات مهارت‌هاي ارتباطي کودکان، بيان کرد: فضاي محدود و خانه‌هاي کوچک، تعداد فرزندان کم و بازي‌هاي مجازي، دست به دست هم داده و براي کودکان مشکلاتي در زمينه مهارت‌هاي ارتباطي ايجاد کرده است. دوره‌هاي پيش از دبستان، زماني مناسب براي تقويت اين مهارت در اختيار مربيان و والدين مي‌گذارد. آنچه بيش از همه اهميت دارد اين است که بايد خانواده‌ها را با اهداف دوره‌هاي مهدکودک و پيش‌دبستاني آشنا کرد.

* مهدکودک دوزبانه فقط نوعي تبليغ است

اين صحبت‌هاي دکتر کريم‌زاده در شرايطي است که مسؤولان بهزيستي وجود چنين آموزش‌هايي را در مهدکودک‌ها رد مي‌کنند و آن را فقط نوعي تبليغ مي‌دانند و اظهار مي‌کنند مهدکودک‌هايي که به شکل دوزبانه آموزش مي‌دهند، شايد به تعداد انگشتان دست هم نباشند. البته ما اين نوع مهدکودک را تأييد نمي‌کنيم و همواره مطرح مي‌کنيم که اين موارد فقط در حد تبليغات است ولي اين تبليغات به خانواده‌ها فشار مي‌آورد. دائماً اعلاميه داده‌ايم که مهدکودک دوزبانه در ايران نداريم و در صورت وجود چنين مهدکودکي آن را تأييد نمي‌کنيم. در مهدکودک‌هايي که با عنوان دوزبانه مطرح مي‌شوند، آن‌چه اتفاق مي‌افتد آموزش زبان نيست و کودکان چند کلمه به زبان‌هاي خارجي ياد مي‌گيرند که اين اصلاً آموزش زبان نيست و بيشتر جنبه تبليغاتي و تجاري دارد تا اين‌که واقعاً آموزش زبان صورت بگيرد. همواره با مهدکودک‌هاي دوزبانه مخالف بوديم و هر سال بخشنامه مي‌دهيم که مهدکودک دوزبانه نداريم. مهدکودک دوزبانه يعني در آن‌جا کاملاً انگليسي صحبت کنند يا جايي باشد که بچه‌هاي خارجي در آن زيادند. شايد تعداد اين مهدکودک‌ها در ايران از انگشتان يک دست هم کمتر باشد. بهزيستي مجوزي براي مهدکودک دوزبانه به هيچ‌کس نداده است.

* محتواي قانوني دوره‌هاي پيش از دبستان

سازمان بهزيستي براساس مصوبات شوراي عالي انقلاب فرهنگي، محتواي مهدکودک‌ها را با همکاري و هماهنگي آموزش و پرورش تعيين مي‌کند. پس از مشخص شدن محتواي لازم، بهزيستي در نامه‌اي به مهدکودک‌ها، متون مورد تأييد را به آن‌ها اعلام مي‌کند. در کنار اين منابع، مهدکودک‌ها مي‌توانند از منابع ديگري هم به‌عنوان مکمل يا فوق برنامه استفاده کنند ولي آن منابع هم حداقل بايد به تأييد بهزيستي استان مورد نظر برسد. در هر صورت، محتواي اصلي، محتوايي است که سازمان بهزيستي اعلام کرده‌ و در بازديدها حتماً به اجراي اين محتوا نظارت مي‌شود. 

يکي از مواردي که هميشه براساس فهرست‌هاي نظارتي بررسي مي‌شود اين است که آيا از منابع اعلام‌شده استفاده مي‌شود يا خير. اگر آموزش‌هاي مهدکودکي طبق اين منابع نباشد، هم روي درجه‌بندي آن تأثير مي‌گذارد و منجر به کاهش ستاره‌هاي مهدکودک مي‌شود و هم اخطار شفاهي و کتبي به آن‌ها داده مي‌شود و در صورت تکرار، مي‌تواند جريمه‌هاي بيشتري براي مهدکودک داشته باشد. با اين وجود در بررسي‌ها مشخص شده است که بالاي 90 درصد مهدکودک‌ها از اين محتواها استفاده مي‌کنند و شايد تعداد خيلي کمي باشند که خارج از اين چارچوب فعاليت مي‌کنند که در صورت شناسايي، بهزيستي برخورد لازم را با آن‌ها خواهد داشت.

* ارائه آموزش‌هاي دبستان در مهدکودک‌ها جزو سياست‌هاي بهزيستي نيست

مسؤولان سازمان بهزيستي کشور تصريح مي‌کنند که در محتواي آموزشي تعريف‌شده، اصلاً حروف الفبا آموزش داده نمي‌شود و مثلاً در ارتباط با دانش رياضي، بحث کوتاهي و بلندي را به کودکان ياد مي‌دهند و هرگز در محتواهاي تعيين‌شده، آموزش جمع و تفريق گنجانده نشده است. 

در مهدکودک اگر تصميم به آموزش موضوعي داريد، بايد از طريق قصه، بازي و روش‌هاي غيرمستقيم باشد. در هيچ کجاي دنيا روندي که منجر به وارد کردن فشار زياد به کودکان شود، مورد تأييد نيست. اين فشارآوري حتي در سنين بالاتر و در دبستان نيز تأييد نمي‌شود و بيشتر تأکيد بر اين است که بتوانيم در آموزش رياضيات و علوم، از رويکردهاي نوين و خلاقانه استفاده کنيم و به جاي استفاده از روش‌هاي مرسوم و سنتي، مفاهيم را از طريق عملي و کاربردي به بچه‌ها منتقل کنيم.