به واسطه معماری میدان امام(ره)

همدان، تنها شهر شعاعی ایران

هگمتانه، گروه گردشگری - زهرا ذوالفقاری: میدان مرکزی شهر همدان، که معروف به میدان امام است، از نظر معماری، عظمت و ورودی خیابان‌ها شایسته‌ دریافت عنوان بی‌نظیر‌ترین میدان کشور است که با دسترسی مستقیم و ورودی خیابان‌ها، تمام شهر را در اختیار خود دارد که طراحی و معماری این میدان همدان را به تنها شهر شعاعی ایران تبدیل کرده است.
به گزارش خبرنگار هگمتانه، همدان، شهر یادهای‌کهن، پایتخت تاریخ و تمدن سرزمین کهن ایران است. این شهر باستانی با آثار و جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی در مسیر راه شاهی قرار گرفته و یکی از شهرهای قدیمی سرزمین ایران است که ویژگی‌های منحصر به فرد آن این شهر را در بین سایر شهر‌ها متمایز می‌کند.
یکی از اماکن تاریخی همدان که جزو جاذبه‌های گردشگری آن نیز محسوب می‌شود میدان مرکزی این شهر است. میدان امام خمینی همدان به عنوان میدان مرکزی شهر همدان یکی از کهن‌ترین و عظیم‌ترین میادین سراسر ایران محسوب می‌شود. این میدان از نظر معماری، عظمت و ورودی خیابان‌ها شایسته‌ دریافت عنوان بی‌نظیر‌ترین میدان کشور است که با دسترسی مستقیم و ورودی خیابان‌ها، تمام شهر را در اختیار خود دارد. شهر همدان به سبب وجود این میدان با نظم‌ترین شهر ایران از نظر شهرسازی‌ محسوب می‌شود.
در سال 1307 «کارل فریش» مهندس معمار آلمانی اقدام به طراحی نقشه‌ای برای کهن شهر همدان کرد. فریش پس از بازبینی نقشه هوایی شهر همدان، متوجه شد این شهر جزء معدود شهرهای دایره‌ای شکل و متحدالمرکز است و بر همین اساس، نقشه شعاعی با مرکزیت میدانی به سبک باروک(سبک معماری در قرن 19/م)، طراحی کرد که 6 خیابان از این میدان مرکزی دایره شکل منشعب شده و با گسترده شدن و توسعه شهری، شهر به شکلی غیرمستقیم زیر نفوذ همین میدان مرکزی قرار خواهد گرفت.
طی سال‌های 1309 تا 1312 شمسی، نقشه شعاعی میدان مرکزی همدان ساخته شده و خیابان‌کشی اجرا شد که طبق آن در هر 6 خیابان اصلی، یک یا چند اثر تاریخی وجود داشته و یا به چند اثر و جاذبه گردشگری منتهی می‌شود.
در دوره قاجار به علت توسعه شهری، حلقه‌ای پیرامون شهر کشیده شده و در دوران حاضر نیز حلقه سوم اضافه شده و خیابان‌های منشعب شده به صورت کمربندی در نقاط پیرامونی حلقه‌ها، دسترسی به نقاط مختلف شهری را فراهم کرده است.
همچنین در ابتدای هر 6 خیابان اصلی منشعب شده، دو گنبد نقره‌ای رنگ در مجموع 12 گنبد تعبیه شده که یادمانی از 12 امام در مذهب شیعه است.
از ویژگی‌های نقشه شعاعی میدان، متحدالمرکز بودن آن و دسترسی آسان به جاذبه‌ها و آثار گردشگری، مسجد جامع، بازار قدیمی، اماکن اقامتی، رستوران‌ها، بانک‌ها و مراکز خرید است.
میدان مرکزی همدان با وجود بناهایی با آجرکاری‌های ساده، برجسته با نقوش هندسی، گچ‌بری‌ها در سردر با نقوش انسان و حیوان، پنجره‌های چوبی منظره دلپذیر و چشم‌نواز برای بیننده ایجاد کرده است.
در ابتدای خیابان شهدا، اماکن اقامتی مانند مهمان‌پذیرها، هتل و سوئیت پذیرای مهمانان هستند.

 میدان مرکزی همدان، به نام میدان امام خمینی(ره)، در تاریخ 22 تیر ماه 1379 با شماره ثبت 2712 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
میدان تاریخی امام خمینی(ره) شهر همدان، یکی از منحصر به فردترین میدان‌ها در دنیا از نظر جغرافیای شهری و تنها شهر شعاعی ایران است.
در شهریور 1396 بخش ماشین‌رو آن تخریب و همه‌ی قسمت میدان، به پیاده‌راه تبدیل شد؛ و این پیاده‌راه در 29 اسفند 96 افتتاح شد با وجود قدمت تقریباً یک قرن هنوز این میدان موقعیت ارتباطی خود را با خیابان‌ها و بازار همدان حفظ کرده‌ است.
طراحی و اصول خیابان‌کشی یا انشعاب خیابان‌ها از این میدان دایره شکل، به نحوی است که هر چه شهر گسترده‌تر می‌شود، باز غیرمستقیم زیر نفوذ همین میدان مرکزی شهر است.
نکته جالب این میدان تاریخی در تعداد خیابان‌های وصل شده به آن است که شش خیابان است و شروع گزینه برتری این میدان می‌باشد. شعاع میدان امام خمینی همدان 80 متر و هر شش خیابان به عرض 30متر با زاویه 60 درجه نسبت به هم به‌ یکدیگر وصل می‌شوند.
آجرکاری‌های ساده ولی زیبا و برجسته با نقوش هندسی، گچ‌بری‌های سردر پنجره‌ها با نگاره‌های انسان و حیوان و پنجره‌های چوبی از جمله نکاتی است که اطراف میدان امام خمینی همدان توجه هر گردشگر خارجی و داخلی را به خود جذب خواهد کرد.‌
معروف‌ترین خیابان، خیابان اکباتان است که داخل خود مجموعه‌ تپه‌ی هگمتانه؛ اولین پایتخت ایران، کلیسای گرگوری استفان، همچنین بازار کهن شهر را گنجانده است. در آن سمت خیابان اکباتان، خیابان باباطاهر قرار دارد که به میدان امام‌زاده عبدا.. از مراکز آیینی و مذهبی بسیار با‌اهمیت شهر می‌رسد.
آرامگاه استر و مردخای؛ از مهم‌ترین زیارت‌گاه‌های یهودیان ایران و سراسر جهان که در فهرست آثار میراث فرهنگی ایران ثبت شده در سمت جنوب‌غربی میدان، یعنی در خیابان شریعتی‌ قرار دارد. خیابان مواصلاتی بوعلی‌ از طرف میدان امام به میدان آرامگاه بوعلی‌سینای همدان، دیگر خیابان این میدان است.
پلان‌ میدان امام خمینی با در بر گرفتن دو خیابان دیگر با اسم‌های خیابان تختی و خیابان شهدا که درون این خیابان، امامزاده شاهزاده حسین از دیگر بناهای عالی معماری اسلامی با گنبد آجری بسیار مقاوم روی آن قابل مشاهده است، تمام می‌شود.

 میدان امام خمینی همدان طی سال 1396 در طراحی ساماندهی، بازسازی و تسهیل مصوب شورای اسلامی شهر به پیاده‌راه تبدیل شد. در حال حاضر میدان به همراهی دو خیابان بوعلی و اکباتان تبدیل به پیاده‌رویی زیبا شده است و بازدید از این میدان گردشگری لذت‌ فراوانی را به شما هدیه می‌دهد تا در کنار مشاهده از اثرات تاریخی‌ صنایع‌ دستی، خریداری از مراکز تجاری ممتاز و بازارهای مهم و سنتی شهر، در این میدان و خیابان‌ها وقت خود را به زیبایی بگذرانید و از مسافرت و همراهی با فرهنگ مردمان همدان کمال لذت را برده باشید.
میدان امام خمینی شهر همدان، یکی از پر عبور‌ترین و زنده‌ترین میادین شهر است که با عبور زیاد شهروندان نشانه‌های ساده زندگی و امید را در انسان زنده می‌کند. دو مسیر پیاده‌‌راه میدان با تندیس‌های‌ متنوع که اغلب نشانگر نمادی از قدیم هستند حس و حالی زیبا را بر‌‌می‌انگیزد.

 بعد از تبدیل میدان و دو خیابان آن به پیاده‌‌رو‌های زیبا، محلی جهت تجمع و برگزاری مراسم‌هایی شد که به عناوین متنوع از قبیل کاروان‌های سیار تئاتر کودک و نوجوان، جشن‌های نوروزی، قرائت قرآن کریم در ماه مبارک رمضان شاهد حضور سیل عظیمی مردم شهر است. میدان محیطی است پرطرفدار و مشتاق برای عکاسان حرفه‌ای و مستندنگارانی‌ که برای ثبت لحظه‌های زیبا و ماندگار قدم به این میدان می‌گذارند.
بازارهای دورتادور میدان امام خمینی همدان از بازارهای سرپوشیده و مربوط به زمان اسلامی و به‌جامانده از بازارهای قاجاریه است. راسته‌ی کفش‌دوزخانه، سبزه‌میدان، بازار آهن‌فروشان و مسگران، مجموعه بازارهای فرش و رفوگری فرش، بازار چاقو‌سازان، راسته‌ی شیشه‌بر‌ها، صحاف‌خانه و پاساژهای نوین پوشاک، لوازم الکترونیکی و موبایل به افراد انتخاب‌های بسیار زیادی خواهد داد که برای مایحتاج سفر یا زندگی این میدان و محورهای بنیادی‌اش را در اولویت بازدید خود قرار دهند.
کاروانسرا‌های برجسته شهر همدان نیز در همین منطقه بازار منتهی و منشعب به میدان امام قرار گرفته‌اند.
که در دو نوع دسته‌بندی شده‌اند، کاروانی-تجاری مانند کاروانسرای گلشن و کاروانسرای میرزاخانی و دسته دوم مانند کاروانسر‌اهای تجاری از قبیل کاروانسرای شریفیه و صفرخان نو.
مسجد جامع همدان یکی از بناهای بی‌نظیر در همدان است، که در خیابان اکباتان قرار گرفته است، بنایی مربوط به قرون نخستین اسلام که در تاریخچه خود حضور آتشگاه را در جای کنونی خود دارد و ساختمان امروزی‌اش به دوران قاجاریه مربوط است.

   خواهرخوانده میدان امام خمینی همدان در آلمان
میدان امام خمینی همدان یک میدان خواهرخوانده داخل شهر کارلس روهه آلمان در اختیار دارد که ثابت می‌کند شهرت جهانی این میدان تا چه حدی است.
اما در سال 1396 بود که طی تبدیل میدان امام و خیابان بوعلی و اکباتان به پیاده‌رو در این میدان میدان که متعلق به دوره شهرسازی باروک است، در کاوش‌های انجام شده در این مکان آثاری کشف شد که ارزش علمی بالایی دارد و می‌تواند تاریخ و تمدن شهر را اثبات کند و از نظر گردشگری‌، باستان‌شناسی و تاریخی نیز واجد ارزش است.
در میدان مرکزی همدان آثاری از دوره ماد، اشکانی و پایه ستون‌های دوره هخامنشی تا زندگی دوره اسلامی وجود دارد که نشان می‌دهد حدود 3 هزار سال در لایه‌های مختلف آن زندگی وجود داشته و تاکنون نیز مهمترین میدان شهر همدان باقی مانده است بنابراین این موضوع می‌تواند اصلی‌ترین دلیل و مدعا باشد که این حجم از تاریخ و تمدن هنوز در شهر زنده است.
در بررسی‌های انجام شده در میدان مرکزی شهر، تدفین‌هایی از دوره ماد تا اشکانی داریم و شواهد نشان می‌دهد از دوره اشکانی به بعد به مناطق مسکونی و محله‌های شهری تبدیل شده است.

 اکنون اولین سایت موزه کشور در میدان امام خمینی (ره) شهر همدان قرار گرفته است و این سایت موزه در زمینی به مساحت یک هزار و 300 مترمربع با اسکلت فلزی، نماسازی با آجرنما و کف‌سازی با سنگ گرانیت اجرایی شده است.
این سایت در مکانی ایجاد شده که لایه‌های تاریخی در آن مستتر بوده و از سه هزار سال قبل تاکنون را می‌توان در این سایت دید. سایت موزه میدان مرکزی شهر همدان، یک نماد، وجهه و جلوه‌ای از ادوار مختلف تاریخ را به نمایش می‌گذارد و در جهان کم‌نظیر است.
و کسانی که به عنوان گردشگر در همدان حضور می‌یابند با بازدید از این موزه به تاریخ و تمدن این استان بیشتر پی برده و با گشایش آن یکی از پایه‌های گردشگری تاریخی این استان تقویت می‌شود.
ساختمان اصلی این سایت موزه به وسعت 300 مترمربع است و اطلاعات تاریخ این شهر به صورت صوتی و تصویری در اختیاز بازدید‌کنندگان قرار می‌گیرد.
این سایت در محلی قرار دارد که از زمان مادها زندگی و تمدن در آن شکل گرفته و تاکنون زندگی در آن جریان داشته است.
تمدنی که در اینجا وجود داشته هم اینک در قالب سایت موزه به نمایش گذاشته شده که یک فرصت بی‌نظیر برای جذب گردشگر است.
از سویی دیگر ویژگی این طرح که برای ثبت جهانی نیز مطرح است، ادامه حیات همدان از زمان شکل‌گیری این شهر تا امروز است.
این سایت نشان‌دهنده این است که با پا گذاشتن به هر جایی از این بافت تاریخی، در زیر پاهای ما تاریخ و آثار تاریخی قرار دارد.
همچنین این طرح سه لایه تاریخی را به تصویر کشیده یعنی از دوره مادها به عنوان زمان شکل‌گیری همدان تا دوره هخامنشیان و اشکانیان و اسلامی آثار نوشته در این محل موجود است. مسافران و گردشگران پس از حضور در مقبره شیخ‌الرئیس ابوعلی‌سینا سپس در این مکان برای پی بردن به تاریخ و پیشینه همدان حضور یافته و در صورت علاقه‌مندی به بررسی تخصصی حوزه میراث می‌توانند به تپه هگمتانه و موزه منطقه‌ای مراجعه کنند.
در سایت موزه امام، تابوت انواع تدفین‌ها از جمله تابوت جنین سقط شده به صورت کوزه خمره و دیگر اقلام شامل چرخ آسیاب، چرخ روغن‌گیری و امثال آن وجود دارد.
این در حالی است که در کُتب تاریخی پیشینه همدان را به دوره مادها گره زده بودند اما آثاری از این دوره برای اثبات این موضوع نداشت تا اینکه بعد از 150 سال کاوش در این نقطه آثاری از دوره مادها کشف شد.
همچنین علاوه بر آثاری از دوره مادها از دیگر دوره‌های تاریخی نیز همچون هخامنشی، سلوکیان و اوایل اشکانیان نیز در این محل پیدا شد و از آثاری از دوران اشکانی تا معاصر نیز در تپه هگمتانه وجود دارد.
در واقع میدان مرکزی شهر همدان که هم اینک به محل سایت موزه امام خمینی تبدیل شده در دوره مادها و هخامنشی محل مسکونی بوده که در اوایل دوره اشکانیان به محلی متروکه و گورستان تبدیل شد که تابوت‌های کشف شده مبین این موضوع است.