هگمتانه، گروه همدان‌شناسی: نشست بزرگان همدان با حضور چهره‌های فرهنگی، ادبی، دانشگاهی و هنری، در فضایی صمیمی و دوستانه برگزار شد که هدف آن فراتر از مرور خاطرات، در جهت مستندسازی شفاهی و تحلیل رفتارهای اجتماعی مردم همدان، ثبت دقیق میراث تاریخی و ارائه پیشنهادهایی برای ارتقای جایگاه جهانی این شهر کهن بود.
به گزارش هگمتانه؛ چهارمین گردهمایی بزرگان همدان با هدف بررسی و ترویج دانش همدان‌شناسی اخیرا برگزار شد و جمعی از فرهیختگان، نویسندگان و فعالان فرهنگی شهر گرد هم آمدند تا با تبادل‌ نظر و ثبت تجربیات، سهمی در حفظ و معرفی تاریخ، فرهنگ و هویت بومی دیار الوند ایفا کنند.
این نشست که با حضور علاقه‌مندان به فرهنگ همدان و با محوریت چهره‌های سرشناسی چون محمدرضا عراقچیان و محمد صیفی‌کار برگزار شد، فضا کاملاً فرهنگی و دوستانه بود و فارغ از هرگونه مسائل سیاسی، مباحث متنوعی پیرامون رفتار مردم همدان در زمستان و تابستان و دیگر وجوه زندگی شهری و فرهنگی مورد بحث قرار گرفت.
در این نشست، چهره‌های شاخص فرهنگی، ادبی و دانشگاهی همدان حضور داشتند. هر یک از مدعوین پس از معرفی، به بیان خاطرات و دیدگاه‌های خود در رابطه با همدان پرداختند.
پژوهشگران و نویسندگانی چون ابوالفتح مؤمن؛ پژوهشگر تاریخ معاصر، نویسنده کتاب تحولات همدان در دوران نهضت ملی، محسن صیفی‌کار؛ نویسنده و پژوهشگر ادبیات پایداری، فعال در حوزه نشر با محوریت آثار دفاع مقدس، جواد محقق؛ شاعر و نویسنده شناخته‌ شده و سردبیر سابق چندین نشریات، حمید حسام؛ نویسنده برجسته آثار دفاع مقدس با سه دهه فعالیت در این حوزه، خسرو محمدی؛ باستان‌شناس و نویسنده کتابی در زمینه موقوفات همدان و بنیان‌گذار اولین موزه وقف کشور، حسن افشار؛ روزنامه‌نگار و پژوهشگر اسناد تاریخی، کارشناس سازمان اسناد ملی و نویسنده کتابی درباره همدان در دوره قاجار حضور داشتند.
از میان هنرمندان و فعالان فرهنگی چهره‌هایی چون امیر برق‌زدگان؛ دارنده نشان یونسکو در رشته گره‌چینی و هنرهای چوبی، بابک رضاپور جمور؛ مستندساز پیشکسوت و سازنده مستند «مادستان» و مدیر کانال «همدانیکا»، خانم شاهمردی‌راد؛ شاعر، نویسنده و مدیر اجرایی نشر کودک و نوجوان با تمرکز بر گویش همدانی و هادی پرزاد و علی‌اصغر حمدیه؛ دیگر هنرمندان در حوزه خوشنویسی و ادبیات آئینی و... به چشم می‌خورد.
از میان دانشگاهیان و فرهنگیان محمدمهدی شیرمحمدی؛ استاد دانشگاه و سردبیر روزنامه هگمتانه و حمیدرضا یاری؛ دکترای مدیریت منابع انسانی و مدرس دانشگاه در حوزه اقتصاد و گردشگری حضور داشتند.
آقایان ایزدی، گروسین، جهان‌پور، سوزنچی، قدکچی و طاقتی از دیگر فرهنگیان و معلمان بازنشسته با سوابق ارزشمند در آموزش، ادبیات و مسائل اجتماعی بودند.
چهره‌هایی چون محمد ابراهیم الهی‌تبار مشاور استاندار و معاون سیاسی امنیتی اسبق استان، خانم ولدی؛ کارشناس مرمت نسخ خطی و عضو با سابقه مرکز اسناد میراث فرهنگی و رضوان سلماسی؛ فعال فرهنگی و ورزشی و نخستین بانوی مسلمان فاتح اورست نیز از دیگر شرکت کنندگان این مراسم بودند.
از میان فعالان رسانه‌‌ای همچنین آقای صادقیان، مهرداد حمزه و حدیث حبیبی حضور داشتند و آنها نیز آمادگی خود را در نشر و انتشار موضوعات مختلف در خصوص فرهنگ و آئین همدان اعلام کردند.
در واقع این جمع طی روزهایی با حضور بزرگان فرهنگ و تاریخ همدان در قالب سه دسته برگزار می‌شود، دسته اول ثابت و دارای تالیف، تحقیق، راه‌اندازی مؤسسات، موزه و... هستند که عاشقانه و بدون دریافت دستمزدی در این راه قدم برمی‌دارند و دسته دوم میهمانان ویژه هستند که یک یا چند جلسه دعوت می‌شوند و نکاتی را عنوان می‌کنند و دسته سوم خبرنگاران و مدیران مسؤول روزنامه‌ها و دیگر رسانه‌ها هستند که حضور داشته و به ثبت موضوعات و نکات مختلف کمک می‌کنند.
در گعده چهارم تعدادی از اعضای ثابت به دلیل اینکه در سفر بوده و همدان نبودند، نتوانستیم از حضور آنها بهره‌مند شویم اما افراد ثابت این گردهمایی‌ها عراقچیان، برادران صیفی‌کار، زندی، میدانچی، سوزنچی، افشار، محمدی، محمدی‌فر، محمدیان منصور، برق‌زدگان، قدکچی، حسینی‌سیر، ملک‌زاده، جهانپور، گروسین، زارعی، به‌خیال، مؤمن، حمدیه، حسام، میری، کرمی، ولدی، رضاپور، شعبانی، غفوری‌منش، فرزانه، قشمی، سهرابی، سلماسی، یزدانی، محقق هستند و مرحوم زند و مرحوم ضرابیان هم در دوره‌های پیش حضور داشتند که روحشان شاد.
در این مراسم ابتدا ویدیو خلاصه گعده و نشست سوم نمایش داده شد و بعد محمدرضا عراقچیان، از پیشگامان فرهنگی و فعالان در حوزه همدان‌شناسی هدف از برگزاری این گردهمایی‌ها را چنین بیان کرد: این یک جمع فرهنگی و دوستانه است که در آن صرفاً به مسائل مربوط به همدان و همدان‌شناسی پرداخته می‌شود، بی‌آنکه به مباحث سیاسی ورود کنیم.
وی گفت: این چهارمین نشست ماست؛ اولین در خرداد سال گذشته، دومی در دهه دوم مهرماه، سومی در دی‌ماه و امروز چهارمی برگزار می‌شود که دیدار مجدد دوستان و تبادل تجربه‌ها خود اتفاقی ارزشمند است.
این فعال حوزه فرهنگی در همدان به یکی از محورهای مهم نشست سوم اشاره کرد و افزود: در گردهمایی قبلی یکی از مباحث جالب رفتار مردم همدان در زمستان بود که هر یک از جمع حاضر چند دقیقه‌ای درباره تجربه‌های شخصی خود صحبت کردند و از دل آنها چند پرسش‌نامه تدوین و برای افراد ارسال شد و از آن‌ها خواستیم پاسخ دهند که حالا مجموعه‌ای حدود 40 مصاحبه آماده شده و نیز در حال آماده‌سازی است و با همکاری روزنامه هگمتانه بخشی منتشر شده و بخشی نیز انجام خواهد شد.
عراقچیان با بیان اینکه قرار است نتیجه این پروژه به صورت کتابی با عنوانی چون همدان و همدان‌شناسی منتشر شود گفت: در گردهمایی قبلی میزبان شهردار همدان بودیم که با همکاری ایشان، مستندسازی این گردهمایی‌ها پیش رفت؛ امروز هم طبق روال، در محضر بزرگان و فعالانی هستیم که موضوعاتی را عنوان کردند و ما آنها را با گوش جان شنیدیم و در صورت امکان ترتیب اثر خواهیم داد.
وی بیان کرد: ضمن قدردانی از حضور همه‌ فرهیختگان گرامی، لازم می‌دانم تأکید کنم که هر یک از خاطرات بیان‌ شده، صرفاً نباید در حد یادآوری گذشته و ایجاد حس نوستالژیک باقی بماند، بلکه می‌تواند به‌ مثابه منبعی برای تحلیل و یادگیری مورد بهره‌برداری قرار گیرد و خاطره‌ها اگر به درستی تفسیر و مستند شوند، ظرفیت بالایی برای شناخت زیست فرهنگی و اجتماعی مردم این دیار دارند.
این پژوهشگر حوزه همدان‌شناسی گفت: اجازه دهید مثالی عرض کنم؛ در کودکی، در بازار بین‌الحرمین تهران، پیرمردی را دیدم که شربت خاکشیر می‌فروخت و وقتی لیوانم را تا نیمه نوشیده بودم، مجدداً آن را پر کرد، پرسیدم چرا بیش از حد ریختید؟ پاسخ داد: "من یخ نمی‌فروشم، شربت می‌فروشم" و این نگاه دقیق به کیفیت و احترام به مشتری، در واقع درسی بزرگ بود.
وی ادامه داد: یا نمونه‌ای دیگر، در نهاوند جوانی تحصیل‌کرده در حوزه آبزی‌پروری را دیدم که با دقتی کم‌نظیر از ماهی‌ها مراقبت می‌کرد، هنگامی که یک ماهی به من اضافه داد و دلیلش را پرسیدم، گفت ماهی می‌فروشم نه آب و او با این فکر که مبادا داخل ماهی‌هایی که خریدم آب باشد و وزن‌ آنها واقعی نباشد، ماهی اضافه داد.
عراقچیان افزود: در ادامه‌ مباحث مطرح‌ شده از سوی دوستان، به‌ ویژه آقای حسام، پیشنهاد می‌کنم رفتارهای اجتماعی، کالبدی و فرهنگی مردم همدان در فصل تابستان به‌ صورت نظام‌مند دسته‌بندی و تحلیل شود و این دسته‌بندی می‌تواند شامل موضوعاتی نظیر تغذیه، خواب، تفریحات، روابط اجتماعی، مناسبات سنی (کودک، نوجوان، جوان، بزرگسال)، نقش زنان و مردان، رفتارهای مثبت و منفی و... باشد؛ همچنین لازم است برای هر موضوع، مصاحبه‌های تفصیلی با افراد مطلع و دارای تجربه تهیه شود تا بتوان به مجموعه‌ای جامع و مستند دست یافت.
در ادامه، محمد صیفی‌کار نیز ضمن قدردانی از عراقچیان در تشکیل این جلسه گفت: در کنار موضوعاتی، خاطراتی که امروز بیان شد، حاوی نکاتی عمیق از زندگی اجتماعی گذشته ما بود، بخشی از خاطرات بنده نیز به تابستان‌های کودکی بازمی‌گردد؛ روزگاری که با فروش بلال و تعامل صمیمانه با مردم، تجربه‌ای ارزشمند از ارتباط انسانی، زبان بومی و کسب‌وکار مردمی اندوختم؛ چنین تجربیاتی، بخشی از حافظه‌ فرهنگی این سرزمین است و باید ثبت و تحلیل شود.
وی یادآور شد: در ادامه‌ مطالب ارزشمندی که آقای حسام فرمودند، یادآوری این نکته را ضروری می‌دانم که همدانی‌ها، چه در روزهای صلح و چه در دوران جنگ، همواره با ویژگی‌هایی متفاوت زندگی کرده‌اند، بنده که از کوچک‌ترین اعضای این جمع در دوران جنگ‌ تحمیلی عراق بوده‌ام، شاهد بودم که رزمندگان همدانی در جبهه‌ها، دبه‌های آب آشامیدنی را در خاک چال می‌کردند تا خنک بماند و این برگرفته از رفتار همدانی‌ها بود.
این فعال فرهنگی گفت: امروز که در آسایش زندگی می‌کنیم، باید قدردان ایثار و ازخودگذشتگی رزمندگانی باشیم که از جان خود گذشتند تا ما در آسایش باشیم و آنچه ما اکنون داریم، ثمره‌ حضور دوستان، خانواده‌ها، فرزندان و بزرگان همین جمع در دفاع از ایران عزیز است.
وی بیان کرد: امیدواریم که سایه‌ شوم جنگ از سر همه‌ ملت‌های جهان برداشته شود و هیچ قدرتی، حتی جرأت نگاه نادرستی به ایران اسلامی نداشته باشد.
عراقچیان هم ادامه داد: در جلسه‌ پیش، متن تجلیلی برای دکتر طالبیان، نماینده شایسته ایران در یونسکو تهیه شده بود که همه‌ اعضا امضای آن را تأیید فرمودند و این لوح هم‌اکنون در این محل نصب شده و تقدیم ایشان خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه دکتر طالبیان در دفاع از ثبت جهانی هگمتانه نقش مؤثری داشتند افزود: هنگام گفت‌وگو با ایشان بسیار قدردان بودند و بیان کردند که این لوح، تنها یک تقدیر رسمی نیست، بلکه نشانه‌ای از همراهی مردم و نخبگان با دغدغه‌های میراثی کشور است؛ ایشان با تحسین این اقدام، اظهار کرد که این لوح، جایگاهی ویژه در میان تقدیرنامه‌هایی که دریافت کرده‌ است، دارد.
این استاد دانشگاه بوعلی‌سینا همدان بیان کرد: اکنون نیز در ادامه همان مسیر، متنی توسط آقای صیفی‌کار تهیه شده که حاوی خواسته‌ها و مطالبات مشخص فرهنگی و تمدنی این جمع در رابطه با شهر همدان است و این متن با نام و همراهی همه‌ دوستانی که در جلسات حضور دارند و خواهند داشت، به مسؤولان مرتبط ارائه خواهد شد؛ هدف ما پیگیری و تکمیل پرونده ثبت جهانی محوطه تاریخی-فرهنگی هگمتانه و پاسداشت همه‌آنچه هویت و اصالت این شهر کهن را شکل داده، است.
صیفی‌کار نیز با اشاره به درخواست پیگیری و تقویت فرآیند ثبت جهانی و حفاظت از هویت تاریخی فرهنگی همدان از مطالبات مشخص این جمع سخن گفت و افزود: الحاق منظر تاریخی، فرهنگی، کالبدی و اقتصادی شهر همدان به پرونده ثبت جهانی (در دست اقدام ولی نیازمند شتاب بیشتر)، ساماندهی جامع و چندوجهی محوطه ثبت‌ شده هگمتانه در ابعاد شهری، اجتماعی و اقتصادی و انعکاس گسترده و حرفه‌ای ظرفیت‌های فرهنگی، تاریخی و تمدنی همدان از طریق رسانه‌های ملی و بین‌المللی، با هدایت و تلاش هوشمندانه مدیران ارشد و نهادهای مسؤول مورد توجه است.
وی گفت: این مطالبات، صدای مشترک جمعی از دغدغه‌مندان فرهنگی، فرهیختگان، اهالی اندیشه و کنشگران اجتماعی است که خواهان ارتقای جایگاه تاریخی همدان در سطح ملی و جهانی هستند.
عراقچیان نیز با بیان اینکه در جلسه‌ هم‌اندیشی ثبت جهانی هگمتانه پیشنهاد درباره‌ جشن ثبت جهانی در 6 مردادماه داده شده بود گفت: با توجه به اینکه ثبت جهانی محوطه‌ تاریخی هگمتانه در تاریخ ششم مردادماه رقم خورده، اما بنا به شرایط، امکان برگزاری جشن رسمی آن فراهم نشد، پیشنهاد کردیم که این رویداد ارزشمند در فصل پاییز با شکوه و محتوایی غنی برگزار شود که از این‌رو، از همه‌ علاقه‌مندان، فرهیختگان و هنرمندان دعوت می‌شود تا پیشنهادات خلاقانه‌ خود درباره‌ نحوه‌ برگزاری این آئین، محتوای آن، موضوعات جانبی فرهنگی، هنری، پژوهشی و اجتماعی را از طریق پیامک یا سایر روش‌ها برای آقای صیفی‌کار ارسال کنند.
وی خاطرنشان کرد: آقای حسام در دیداری غیررسمی، پیشنهاد پژوهشی ارزشمند را ارائه کردند با عنوان "تاریخ 200 ساله‌ همدان" و این طرح بدین صورت خواهد بود که هر یک از اعضا یا علاقه‌مندان در یکی از شاخه‌های اجتماعی، فرهنگی، علمی یا زیست‌بومی همدان در بازه‌ 200 سال اخیر، موضوعی مشخص را برعهده بگیرد.
این پژوهشگر همدان گفت: به‌ عنوان مثال تاریخ پزشکی همدان، تاریخ خوراک و آشپزی، تاریخ پوشاک، تاریخ آموزش، اقتصاد، حمل‌ونقل، معماری، و... مدنظر ماست.
وی افزود: هر فرد مسؤول انجام تحقیق در حوزه‌ انتخابی خواهد بود و این پروژه در ابتدا به‌ صورت تاریخ شفاهی و سپس در قالب مکتوب یا چاپی تدوین می‌شود و خلاصه‌ای از آن می‌تواند به‌ صورت مصاحبه در نشریات محلی یا ملی منتشر شود.
عراقچیان به طرح نقشه‌نگاری و بازشناسی "نام‌جاهای تاریخی" همدان اشاره کرد و گفت: آقای میری، پژوهشگر ارجمند، در کتاب ارزشمند خود با عنوان «فرهنگ نام‌جاهای‌ها همدان»، به مستندنگاری اسامی محلات، کوچه‌ها، بازارها و فضاهای شهری همدان پرداخته‌اند.
وی افزود: پیشنهاد می‌شود که با همکاری شهرداری، این پروژه به‌ صورت مصور و نقشه‌ای تدوین گردد؛ بر اساس آخرین نقشه‌های اخذ شده همدان به 6قطعه تقسیم و هر قطعه، به‌ صورت منطقه‌ای، در اختیار گروه‌های دو نفره قرار گیرد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: این گروه‌ها، تحت هدایت مستقیم آقای میری و با نظارت احتمالی آقای منصور (به‌ سبب سوابق ایشان در معماری و شهرسازی)، مسؤول تطبیق نام‌های قدیمی با مکان‌های امروزی خواهند بود.
وی تصریح کرد: این فرآیند شامل موارد جانمایی دقیق اسامی تاریخی بر کوچه‌ها، محله‌ها، بازارها، مساجد و مراکز محله‌ای، استفاده از نقشه‌های سال 1900، 1932، 1952 و سایر منابع تاریخی برای استناد، لکه‌گذاری، ترمیم و احیای مسیرهای قدیمی در صورت حذف یا دگرگونی در اثر خیابان‌کشی و... خواهد بود.
آقای صیفی‌کار نیز در این بین بر ضرورت حفظ اتصال فرهنگی و تاریخی محلات همدان تأکید نمود و یادآور شد: حتی اگر کوچه‌ای در نقشه‌های امروزی حذف شده باشد، باید ریشه‌های آن را پیدا و در نقشه لحاظ شود.
پیشنهاد تکمیلی وی به شهرداری نیز بر مبنای سنگفرش‌های متفاوت برای اتصال کوچه‌هایی بود که روزگاری به هم مرتبط بوده‌اند، هرچند امروزه خیابان‌های جدید آن‌ها را جدا ساخته است.
وی گفت: این طرح، اگر به‌ صورت کامل تدوین و بر نقشه اصلی شهر نشسته شود، به یکی از دقیق‌ترین و مستندترین نقشه‌های میراثی همدان بدل خواهد شد و قابلیت ثبت در اسناد ملی و پرونده‌های سازمان میراث فرهنگی را خواهد داشت.
عراقچیان نیز خاطرنشان کرد: قدیمی‌ترین نقشه‌ موجود از همدان مربوط به سال 1900 میلادی است و نسخه‌هایی از نقشه‌ سال‌های 1932 و 1952 نیز در اختیار قرار دارد و این نقشه‌ها اکنون به‌ صورت آرشیو و پلات‌ شده به دوستان پژوهشگر ارائه شده است؛ با همت بزرگان این جمع، امکان تدوین نسخه‌ای جامع و دقیق از همدان قدیم فراهم می‌شود.
وی گفت: مهندس فرزانه، نیز در حوزه‌ مستندسازی و بایگانی، سوابقی ممتاز دارند که می‌توان از دانش و تجربه‌ ایشان در تکمیل این پروژه بهره‌مند شد.
این گردهمایی نه‌تنها محفلی برای مرور خاطرات، تبادل تجربه و پیوند دوباره میان نسل‌های مختلف فرهنگ‌دوست همدانی بود، بلکه بستری فراهم می‌کرد برای ثبت و مستندسازی شفاهی فرهنگ مردم همدان؛ پیشنهادهایی چون تبدیل مصاحبه‌ها به کتاب، ترویج گویش محلی، مستندسازی تاریخ شفاهی و بهره‌گیری از ظرفیت رسانه‌ها، همه نشان‌دهنده دغدغه جدی این فرهیختگان برای حفظ میراث معنوی شهر همدان بود.
امید است با استمرار این نشست‌ها و حمایت نهادهای فرهنگی و رسانه‌ای، شاهد شکل‌گیری مجموعه‌ای فاخر از تاریخ، فرهنگ و هویت همدان باشیم.