هگمتانه، گروه مسجد، قلب محله: مساجد، به عنوان نهادهای اجتماعی-مذهبی ریشه‌دار، ظرفیت قابل توجهی برای فراتر رفتن از کارکرد صرفاً عبادی خود و ایفای نقش محوری در ارتقا علم و آگاهی دانش‌آموزان دارند. این نقش را می‌توان از دو منظر عمده بررسی کرد: محیطی-زیرساختی و آموزشی-محتوایی.
منظر محیطی-زیرساختی
فضای مکمل آموزشی: مدارس غالباً با محدودیت‌هایی در فضای فیزیکی و امکانات فوق‌برنامه مواجه هستند. مساجد با داشتن فضاهای متعدد (شبستان‌ها، حیاط، کتابخانه‌ها، سالن‌های اجتماعات جانبی) می‌توانند به عنوان مکمل‌های فضایی برای فعالیت‌های آموزشی خارج از مدرسه عمل کنند. این فضاها می‌توانند برای موارد زیر مورد استفاده قرار بگیرد.
کلاس‌های تقویتی و کنکور: فراهم کردن محیطی آرام و بدون هزینه برای دانش‌آموزانی که نیاز به تقویت در دروس خاص یا آمادگی برای آزمون‌های ورودی دارند.
کارگاه‌های علمی و فنی: با تجهیزات اولیه (که لزوماً پیچیده نیستند) می‌توان کارگاه‌های ساده فیزیک، شیمی، رباتیک، نجوم یا حتی برنامه‌نویسی برگزار کرد. این رویکرد عملی، به درک عمیق‌تر مفاهیم علمی کمک می‌کند.
کتابخانه‌های تخصصی: ایجاد بخش‌های تخصصی برای کتب علمی، دایره‌المعارف‌ها، مجلات علمی-ترویجی و حتی منابع دیجیتالی، دسترسی دانش‌آموزان را به منابع دانشی غنی‌تر فراهم می‌آورد.
مراکز تبادل دانش: مساجد می‌توانند محلی برای گردهمایی دانشجویان و متخصصان محله باشند که تجربیات و دانش خود را به صورت داوطلبانه در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند. این "مربی‌گری همتا به همتا"، تأثیر بسزایی در انتقال دانش و ایجاد انگیزه دارد.
کاهش موانع دسترسی: برای بسیاری از دانش‌آموزان در مناطق کم‌برخوردار، دسترسی به مراکز آموزشی و فرهنگی خارج از مدرسه دشوار است. مساجد به دلیل حضور گسترده و محلی، این موانع را کاهش داده و دسترسی عادلانه‌تر به فرصت‌های آموزشی را فراهم می‌کنند.
 منظر آموزشی-محتوایی
ترویج تفکر علمی و انتقادی: آموزه‌های دینی، به ویژه در اسلام، بارها بر اهمیت تعقل، تفکر، تدبر در خلقت و جستجو علم تأکید دارند. ائمه جماعات و مربیان می‌توانند با تلفیق این آموزه‌ها با مفاهیم علمی، بستر فکری مناسبی برای رشد تفکر علمی و انتقادی در دانش‌آموزان ایجاد کنند. این رویکرد، تعارضات احتمالی بین علم و دین را کاهش داده و آن‌ها را مکمل یکدیگر معرفی می‌کند.
تشویق به پژوهش و کنجکاوی: برنامه‌های مساجد می‌توانند فراتر از آموزش‌های صرف تئوری باشند. برگزاری مسابقات علمی، پروژه‌های پژوهشی کوچک، و اردوهای علمی (حتی بازدید از موزه‌های علوم یا دانشگاه‌ها) می‌تواند کنجکاوی طبیعی دانش‌آموزان را تحریک کرده و آن‌ها را به سمت پژوهش و کشف سوق دهد.
توسعه مهارت‌های نرم: فعالیت‌های گروهی در مسجد (مانند ساخت پروژه‌های علمی، برگزاری نمایشگاه‌ها) به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا مهارت‌های حیاتی نظیر کار تیمی، حل مسأله، ارتباط مؤثر، مدیریت زمان و رهبری را توسعه دهند. این مهارت‌ها برای موفقیت در دنیای امروز و آینده ضروری هستند.
تقویت اخلاق علمی: محیط مسجد می‌تواند مکانی برای آموزش اخلاق علمی باشد؛ اهمیت صداقت در پژوهش، احترام به حقوق دیگران، مسؤولیت‌پذیری در قبال دانش، و پرهیز از کپی‌کاری. این مفاهیم ارزشی، مکمل آموزش‌های علمی هستند و به تربیت دانشمندانی متعهد و مسؤولیت‌پذیر کمک می‌کنند.
نتیجه‌گیری
نقش مساجد در افزایش علم و آگاهی دانش‌آموزان، از یک رویکرد جامع‌نگر نشأت می‌گیرد که هم به فراهم آوردن زیرساخت‌های فیزیکی و هم به توسعه محتوایی و فکری می‌پردازد. با برنامه‌ریزی هدفمند و مشارکت فعال جامعه محلی، مساجد می‌توانند به کانون‌هایی پویا برای ترویج علم، تربیت نسل‌های آگاه و متعهد و در نهایت، پیشرفت جامعه تبدیل شوند. این رویکرد نه‌تنها به افزایش سطح علمی دانش‌آموزان کمک می‌کند، بلکه به تقویت هویت اجتماعی و فرهنگی آنان نیز یاری می‌رساند.