هگمتانه، گروه پزشکی و سلامت: زهردرمانی با نیش زنبور یکی از روش‌هایی است که در درمان برخی بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، طب ایرانی بر این معتقد است که می‌توان از نیش زنبور برای مواردی درمانی استفاده کرد اما بر این موضوع تأکید دارد که تشخیص مزاج در این رابطه بسیار مهم است.
به گزارش خبرنگار هگمتانه، نیش زنبور قرن‌هاست که در طب سنتی و پزشکی بومی، به عنوان ابزاری برای تسکین دردهای مزمن، درمان التهابات مفصلی و حتی تحریک دستگاه ایمنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در طب ایرانی، زهر زنبور به عنوان ماده‌ای با طبیعت گرم و خشک شناخته می‌شود که در موارد خاص می‌تواند برای تحلیل مواد زائد بدن یا باز کردن انسدادهای موضعی مفید باشد. با این حال، متخصصان هشدار می‌دهند که استفاده از این روش، نیازمند شناخت مزاج فرد، بررسی‌های پزشکی دقیق و رعایت اصول ایمنی است. در ادامه، گفت‌وگو با دو پزشک برجسته طب ایرانی، ابعاد مختلف این موضوع را روشن‌تر می‌کند.

درمان سنتی، نیازمند نگاه مزاج‌محور
دکتر محمدرضا تاجبخش، متخصص طب ایرانی، در گفت‌وگو با برنامه انارستان گفت: یکی از اصول کلیدی در طب ایرانی، تطبیق درمان با طبیعت بدن هر فرد است. نیش زنبور با طبیعت گرم و خشک خود، ممکن است برای فردی مفید و برای دیگری آسیب‌زا باشد. در متون معتبر طب ایرانی، مانند ذخیره خوارزمشاهی و تحفه حکیم مؤمن، از نیش زنبور برای کمک به تحلیل مواد سرد و غلیظ در بدن نام برده شده، اما این درمان باید متناسب با مزاج و وضعیت فرد انتخاب شود.
وی ادامه داد: زهر زنبور می‌تواند باعث افزایش جریان خون و کاهش التهاب شود، اما در طب ایرانی هیچ‌وقت از چنین ابزاری به‌ صورت عمومی و یکسان برای همه استفاده نمی‌شود. ممکن است فردی با مزاج گرم به این تحریک حساس باشد و واکنش التهابی شدید نشان دهد.
به گفته این متخصص، تحریکات موضعی مانند نیش زنبور، بادکش یا زالو، زمانی مؤثرند که بدن آماده دریافت آن‌ها باشد. اگر در بدن غلبه بلغم یا سردی وجود داشته باشد، شاید نیش زنبور بتواند به خروج مواد کمک کند، اما در بدن‌های گرم یا صفراوی، همین تحریک می‌تواند باعث آسیب شود.
دکتر تاجبخش تأکید کرد: بسیاری از افراد بدون آگاهی از وضعیت درونی بدن خود یا بدون مشورت با پزشک متخصص، از روش‌های سنتی استفاده می‌کنند. این موضوع نگران‌کننده است. طب سنتی فقط استفاده از روش‌های کهن نیست، بلکه دانشی است که نیازمند شناخت عمیق بدن و مزاج انسان است.
وی افزود: زهر زنبور ممکن است در برخی افراد باعث کاهش دردهای مزمن یا تورم شود، اما اگر بدون بررسی استفاده شود، می‌تواند شوک، التهاب یا حتی عوارض قلبی ایجاد کند. بنابراین جایگاه آن در درمان، کاملاً وابسته به تشخیص متخصص است.

 نگاهی به کاربرد نیش زنبور در پزشکی سنتی و نوین
این پزشک طب ایرانی گفت: در گذشته، حکمای طب سنتی با مشاهده دقیق نبض، رنگ پوست، وضعیت خواب و تغذیه بیمار، به تشخیص می‌رسیدند و سپس چنین روش‌هایی را به کار می‌بردند. امروز هم باید همان نگاه دقیق و علمی را حفظ کنیم.
وی در پایان توصیه کرد: بهتر است افراد به جای تکیه بر توصیه‌های فضای مجازی یا تجربیات دیگران، حتماً به پزشک متخصص طب ایرانی مراجعه کنند. نیش زنبور نه معجزه است، نه بی‌خطر. استفاده صحیح از آن، نیازمند آگاهی، آموزش و نظارت دقیق است.

زهر زنبور؛ فرصت درمان یا تهدید پنهان؟
دکتر زهره نیک‌نفس، متخصص طب سنتی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در گفت‌وگو با برنامه انارستان اظهار کرد: زهر زنبور یکی از ابزارهای درمانی در طب سنتی است که در متون کهن برای برخی بیماری‌ها کاربرد داشته، اما استفاده از آن مشروط به ارزیابی کامل بدن بیمار بوده است. در شرایطی خاص مانند دردهای مفصلی سرد یا غلبه بلغم، نیش زنبور به عنوان محرک استفاده می‌شده.
وی گفت: در کتاب‌هایی چون قانون ابن‌سینا نیز آمده که استفاده از نیش زنبور باید با دقت و در شرایط کنترل‌شده صورت گیرد. حکما هرگز اجازه استفاده خودسرانه از چنین موادی را نمی‌دادند. امروزه نیز، این روش‌ها باید با علم روز و بررسی‌های پزشکی همراه شوند.
دکتر نیک‌نفس هشدار داد: برخی افراد تصور می‌کنند چون نیش زنبور طبیعی است، پس حتماً بی‌خطر است. این نگاه بسیار خطرناک است. زهر زنبور می‌تواند واکنش‌های شدید آلرژیک، تورم حنجره، یا حتی شوک آنافیلاکسی ایجاد کند. پیش از استفاده باید تست‌های آلرژی و بررسی‌های ایمنی انجام شود.
وی در ادامه گفت: در مراکز معتبر طب ایرانی، ما پیش از هر اقدامی ابتدا مزاج فرد را می‌سنجیم، داروهای پیش‌درمانی تجویز می‌کنیم و اگر نیاز باشد، نیش زنبور را در جلساتی با فاصله و کنترل‌شده استفاده می‌کنیم. این مداخلات باید گام‌ به‌ گام و با نظارت کامل انجام شود.
وی افزود: برخی بیماران که از دردهای مزمن مفصلی رنج می‌برند، پس از چند جلسه درمان با زهر زنبور، کاهش درد را گزارش کرده‌اند. اما ما این تجربه‌های فردی را کافی نمی‌دانیم و تلاش داریم این روش‌ها را در قالب کارآزمایی بالینی بررسی و مستندسازی کنیم.
به گفته این استاد دانشگاه، گسترش تبلیغات در فضای مجازی درباره درمان با زهر زنبور، بدون نظارت علمی، یکی از چالش‌های جدی امروز ماست. متأسفانه برخی سودجویان، افراد را با وعده‌های درمان قطعی فریب می‌دهند، در حالی که ممکن است عوارض شدیدی به بار آید.
او در پایان گفت: طب سنتی، زمانی کارآمد و مؤثر است که در کنار طب رایج، با نگاه علمی و مبتنی بر شواهد جلو برود. نیش زنبور، در صورتی که درست به‌ کار گرفته شود، می‌تواند مفید باشد. اما شرطش، آگاهی، تخصص و رعایت اصول ایمنی است. سلامت مردم، نباید قربانی تجربه‌گرایی یا تبلیغات شود.
دکتر احمدرضا رفیعی، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، در خصوص ادعاهای مطرح‌شده درباره نیش زنبور گفت: در طب رایج، نیش زنبور به عنوان یک ماده آلرژن قوی شناخته میشه. ما در کلینیک‌ها بارها مواردی داشتیم که بیمار با واکنش شدید به اورژانس مراجعه کرده است، باید بین روش‌های طب سنتی با پشتوانه علمی و استفاده‌های غیرمجاز از مفاهیم سنتی تفاوت قائل شد. مطالعات بسیار محدودی در مورد اثربخشی نیش زنبور برای درمان آرتروز یا دردهای عضلانی وجود داره، آن هم بیشتر در طب مکمل چین یا روسیه، در ایران ما هیچ شیوه‌نامه درمانی تأیید شده‌ای برای استفاده از زهر زنبور نداریم.
دکتر مهناز جهانگیری، پزشک عمومی با گرایش طب مکمل، در این برنامه گفت: ما در برخی مراکز طب مکمل در دنیا مثل کره جنوبی یا آلمان، شاهد استفاده از زهر درمانی هستیم. اما این استفاده‌ها تحت شیوه‌نامه‌های بسیار دقیق انجام می‌شود، زهر زنبور می‌تواند، در دوز پایین خاصیت ضدالتهابی داشته باشد، ولی حتی مقدار کم آن هم در برخی افراد باعث شوک آنافیلاکتیک می‌شود، هیچکس نباید بدون تست حساسیت و نظارت پزشک به سراغ چنین روش‌هایی برود.